Sadece bir başlık I. IŞIK – GÖLGE
Resimlere kaynaklardan ulaşabilirsiniz..
I. IŞIK – GÖLGE
Işık cisimleri görmemize, renkleri ayırt etmemize yol açan fiziksel etkendir. Bilindiği gibi görünen her şey görme organları gözler tarafından görmekte, görmek işleminin yapılması da sadece ışığın varlığı ile gerçekleşmektedir. Işığın mevcut olmadığı bir ortamda insanlar için görmek mümkün değildir. Işık ve gölge her zaman görünürler ve incelemeye alınırlar. Işık –gölge, şekil ve hacimleri, mekansal pozisyonları, dokuları, derinlikleri ve daha birçok özellikleri tarif ederler. Işık insan yaşamının en önemli temellerinden biridir. Aynı şekilde ışığın, farklı tonları, ışık ve gölgenin ritmik uyumları, aydınlık karanlık ve aralarındaki gölgeler, hepsi de insan hayatını psikolojik ve fizyolojik yönden etkiler. Işık ve gölge resimde de, objeler üzerinde uygulanacak şeyler değil, onları oluşturan unsurlar olarak ele alınmaktadır (Susan, 1985).
Işık cisimleri iki şekilde aydınlatır;
Doğrudan doğruya (direkt)
Yansıma yoluyla (endirekt)
Direkt aydınlatma ışıkla cisim arasında bir engel olmadığından cisim üzerine doğrudan gelen ışınlar yansıyarak gözümüze gelir.
Endirekt aydınlatmada ise cisimle ışık kaynağı arasında bir engel vardır. Bu engel nedeni ile ışık ışınları cismin üzerine yansıyarak gelirler.
Gölge olayı endirekt aydınlatmanın bir sonucudur. Işık nesneleri aydınlatırken onların biçimlerini, renklerini ve desenlerini ortaya çıkarır. Bu arada objenin ışık olmayan yerlerine ve çevresine gölgeler düşer. Gölgeli yüzeyler daha koyu bir renkte kalır. Ayrıntılar daha belirsiz hale bir durum alır. Dolayısıyla gölgeyi ışık meydana getirir.
II. IŞIK
Gözü etkileyerek görme olayını doğuran ışınların hepsine birden ışık adı verilir.
İnsan çevresindeki nesneleri, ışığın bunlardan geçerken ya da bunlardan yansırken uğradığı nicel ve nitel değişikliklerle gözüne gelmesi sonucunda algılanır. Çevredeki görme alanı içindeki bir nesnenin, bir biçimin, dikkati çekecek herhangi bir varlığın ayırt edilmesi, o alanın değişik bölümlerinden göze gelen ışıkta, söz konusu ayırt etmeyi sağlayacak belli bir ayırımın bulunmasına bağlıdır.
II.I. KAYNAKLARI BAKIMINDAN IŞIK
Çıktığı kaynağa göre ışıklar iki şekilde incelenir;
1- Doğal ışık
2- Yapay (suni) ışık
II.I.I. Doğal Işık
Doğal ışık kaynağı güneştir. Güneşin doğuşundan batışına kadar bu ışık; pembe, turuncu, sarı, beyaz ve mavi renklerine bürünür. Doğal ışıkta sayısız renk varyasyonları mevcuttur ve bu ışınlar çarptıkları yüzeyin rengine bürünerek bize yansırlar. Güneş ışığı bulutsuz bir günün ortasında, beyaz ışık olarak hiçbir renk içermeyen bir şekilde görünür.
Güneş ışığı her cismi direk olarak aydınlatmaz. Güneş ışığına direk olarak maruz kalmayan mekanların ve cisimlerin aydınlanması olayı da gün ışığı sayesinde olur. Bu yüzden güneş ışığı ve gün ışığı terimlerinin bilinmesi önemlidir. Güneş ışığı; Güneşten gelen ve birbirine paralel olduğu varsayılan ışınlardır. Gün ışığı ise; gün ışığının ve gök ışığının, değişik oranlarda birleşmesinden oluşur. Gök ışığı, soğuk renkli ve doğrultusuz güneş ışığı ise sıcak renkli ve doğrultuludur. Gün ışığının oluşumunda iklimlerin, mevsimlerin ve hava koşullarının sürekli değişkenliği unutulmamalıdır. Zaten gün ışığını yapay ışıktan ayıran en belirgin özellik bu sürekli olan değişkenliğidir.
II.I.II. Yapay (Suni) Işık
Güneş ışığı ve gün ışığı yaşama alanımızı sürekli olarak aydınlatmaz. İnsanların yaşamlarını, doğal ışık olmadığı zamanlarda da devam ettirebilmesi için yapay ışık kaynaklarından yararlanırlar. Günümüzde insanların çoğu elektrikli ışık kaynakları ile aydınlanma ihtiyaçlarını temin ederler.
Suni ışık da doğal ışık gibi renklerle çeşitli hileler yapar. Bu sebeple renk şemalarının daha iyi görünmeleri, değerlerinin düşürülmemesi için; ışığın rengi, türü ve şiddeti çok iyi seçilmelidir. Renkler farklı ışıklar altında farklı görünürler.
II.II. IŞIK IŞINLARI
Bir cisim üzerindeki gölge, güneş gibi doğal veya elektrik, mum gibi yapay ışık kaynakları karşısında iken gözükür. Işık altında bulunan her cismin ışıklı ve koyu görünür iki tarafı vardır. İster doğal olsun veya ister yapay olsun her iki kaynaktan da ışık düz bir yönde yol alır. Yalnız, yapay kaynaktan ışık, açılar yaparak ayrılır. Bize çok uzak olan güneş gibi doğal kaynaktan çıkan ışığın yönleri birbirine paralel kabul edilir.
Işık ışınları konumuz ile ilgili olarak başlıca iki gruba ayrılır:
a- Konik ışık ışınları
b- Paralel ışık ışınları
a- Nokta kabul edilebilecek kadar küçük veya yakın bir mesafede bulunan ışık kaynağından çıkan ışık ışınlarına konik ışık ışınları denilir.
Şekil. 1 : Noktasal ışık kaynakları.
b- Işık kaynağının çok uzakta olması (Güneş gibi) veya özel araçlarla paralel hale getirilmiş ışık ışınlarına paralel ışık ışınları denilir.
Şekil. 2 : Paralel ışık ışınları.
III. GÖLGE
Işıklı bir ortamda, direkt ışık almayan ve bu nedenle direkt ışık alan yüzeylere göre daha karanlık görünen yüzey parçalarına denir.
III.I. GÖLGENİN OLUŞUM KOŞULU
Gölge olayının oluşumu için, önce bir ışık kaynağının sonra saydam olmayan bir cismin ve gölgenin şekillenebileceği bir diğer ortamın veya ekranın, yukarıdaki sırada sıralanmış olması zorunluluğu vardır.
Şekil. 3 : Gölge.
Günlük yaşantımızda çevremizde gördüğümüz gölgeler, Milli sahne folklorumuz olan Karagöz oyunu, sinema, televizyon, röntgen filmleri, güneş ve ay tutulması gölgenin birkaç doğal ve fiziksel uygulama ve örnekleridir.
Bu uygulama ve örneklere biraz dikkat edilecek olursa, gölgenin oluşum koşulu aynen olmaktadır.
III.II. GÖLGE TÜRLERİ
Gölge konusu yalnız cismin üzerindeki koyuluklar değil aynı zamanda yerde hasıl olan koyuluklar da göz önünde bulundurularak incelenir. Mesela şekilde görülen yuvarlağın hem ışık görmeyerek karanlıkta kalan kısmına hem de yerde hasıl ettiği karaltıya gölge denir. Fakat cismin üzerindeki gölgeye öz gölge ve yerdeki karaltıya da düşen gölge adı verilir.
Öz gölge boşlukta uzanıp gidemeyen ve başka bir yüzey üzerine vuramayan gölgelerdir. Düşen gölge ise cismin başka bir cisme veya yüzey üzerine düşen gölgesidir. Dikkat edilirse bir cismin üzerindeki öz gölge daima yere düşen gölgeden daha hafiftir. Yere düşen gölgenin ışıkla bitişik kenarı daha koyu görünür. Yuvarlağın üstündeki ışıklı tarafla öz gölgesi arasında bulunan ışıklı gölgelere de alaca gölge veya yarım gölge denir (Şekil 4 ). Bir eşya üzerine düşen ışık kuvvetlendikçe gölgeler daha koyulaşır.
Şekil. 4 :
Ay ışığı güneş ışığından daha soluk olduğundan bu ışık altında çizilen manzara resimlerinde ışık ve gölgeler kuvvetli yapılmaz ve gölgeler içindeki akisler pek hafif vurulur. Bunun içindir ki manzaranın görünüşü gölgeli olmasına rağmen gri bir tor belirtir. Sis ise ışığı dağıtır. Gölge yapmaz. Herşey flu ve gridir. Işık ve gölge resimde ne kadar ahenkli ve doğru yerlerde dağıtılmış ise o resim o kadar güzel ve çekici görünür.
III.III. GÖLGE DÜŞME KURALLARI :
Işık altındaki bir nesnenin gölgesi belirli kurallara uygun olarak düşer. Bu kurallar şöyle özetlenebilir:
1. Bir gölgenin olabilmesi için, bu gölgenin ışık alan ve görülebilen başka bir yüzey üzerine düşmesi gerekir. Bu nedenle gölge içinde bulunan bir nesnenin gölgesi olamaz.
2. Bir doğrunun kendine paralel bir düzleme düşen gölgesi yine paraleldir. Perspektifteki gölgesi ise perspektif kurallarına uygun olur. Doğru resim düzlemine paralelse paralel bir gölge, değilse doğrunun firar noktasına uzanan bir gölge oluşur.
3. Paralel doğrular için de yukarıda açıklanan kurallar geçerlidir.
Bu ilkeleri birkaç örnekle belirtelim. Paralel ışınlar (Güneş ışığı) yer yüzeyine (resimde yatay düzlem) soldan geliyorsa gölgeyi sağa, sağdan geliyorsa sola düşürür. Işınların yatay düzleme olan açıları, doğada değişmekle birlikte, resimde elde edilmek istenen gölge boyuna göre 30, 45, 60 olarak kabul edilir. ( şekil. 5 )
Şekil. 5 : Işık eğimine göre gölge boyları.
III.IV. GEOMETRİK CİSİMLERİN GÖLGESİ
Geometrik cisimlerin gölgeleri de bu kurallara göre kolaylıkla çizilebilir. (Şekil 6)’da bir küpün ve yatay, dikey konumdaki dairelerin paralel ışınlara göre gölgelerinin çıkarılışı görülüyor. Cismin köşe noktaları, daireler için merkez ve bölüm noktaları ışınlarla yer düzlemine uzatılır. Buradan düşey doğrular alınır. Üst görünüşte 60 eğimde (açıda) ışınlar geldiğine göre kesişme noktaları birleştirilirse gölge çizilmiş olur.
Şekil. 6 : Bir küpün gölgesi.
Şekil. 6 : Yatay ve dikey konumdaki dairelerin gölgesi.
III.V. DEĞİŞİK MOBİLYA ELEMANLARININ GÖLGESİ
(Şekil 7)’de bir masa köşesinde üst tablanın ayak ve kıyıda düşen gölgesinin çıkarılışı görülüyor. Işınlar sol yukarıdan 30 eğimde gelmektedir. Tabla köşesi yuvarlatılmış olduğundan düz kenarlara paralel yürüyen gölge eğmecin başladığı noktadan sonra içbükey bir durum almıştır.
Aşağıda mobilya gölgesine ilişkin net resimler için başlıca yerel çizimler sıra ile verilmiştir. Sol yukarıdan 30 eğimde paralel ışık alan bu çizimlerde gölge düşen yüzeyler yatay taramalarla belirtilmiştir.
(Şekil 8) bir rafın gölgelenişidir. Gölgenin bitimi üst görünüşteki derinlikle sınırlanmıştır.
(Şekil 9) da aynı rafın üzerine kitaplar konulmuş ve bunların gölgesi arka duvara düşürülmüştür.
(Şekil 10) da tek gözlü ve içinde dikey-yatay konumda kitaplar bulunan bir duvar dolabının fonda yani arkalık ve duvarda beliren gölgeleri çizilmiştir.
Şekil. 7 : Yuvarlak köşeli bir masa tablasının ayak ve kayıt üzerine düşen gölgesinin çizimi.
Şekil. 8 : Bir rafın gölgelenişi.
Şekil. 9 : Kitap rafının gölgesi.
Şekil. 10 : Kitap dolabının gölgesi.
(Şekil 11) silindirik bir gömme kulpun gölgelenişi görülüyor.
(Şekil 12) de içerlek ve dışarlak çekmeceli iki duvar dolabının duvara düşen gölgeleri ile çekmece kapaklarının ve kare kulpların gölgelenmesi belirtilmiştir.
Işık sol yukarıdan geldiğine göre içerlek çekmecede kenarların gölgesi üst ve sol kenarlar üzerine düşer; dışarlak çekmecede bunun aksi olur. Çekmecenin yüzey farkı küçük olduğundan kenar gölgesi de aynı oranda dar olacaktır. Bu nedenle çekmece, kapak, kayıt, kasa gibi yüzeylerdeki ince şerit gölgeler ayrıca gösterilmeyip, gölge düşen kenarın daha kalın ve koyu bir çizgi ile belirtilmesi yeter görülür.
Özellikle cephe görünüşlerinde yüzey farklarının gölge kurallarına uygun biçimde koyulaştırılması çizime derinlik kazandırmakta ve resmi süslemektedir.
(Şekil 13) de bir dolabın ön görünüşü yukarıda açıklanan kurallara göre gölgelendirilmiştir.
Net resimlerde ve cephe görünüşlerinde, resmin gerektirdiği özel nedenler yoksa, ışınların taban düzlemine göre sol yukarıdan ve 30, 45 ve 60 açılarla geldiği kabul edilir. Bu açılardan birisinin seçimi ise düşürülmek istenen yatay ve dikey gölgelerin genişliğine bağlıdır. Yukarıda da değindiğimiz gibi, 60 ışınlarda yatay, 30 ışınlarda dikey gölgeler daha geniş olur. 45 de eşit bir durum alır. Bu seçenekte dikkat edilecek kural, gölge düşen yüzeylerde kenar orantılarının gölge etkisi ile değişerek farklı bir boyut izlenimi uyandırmamasıdır. Bir başka deyişle gölgeden arta kalan aydınlık yüzeyle esas yüzeyin boyutları arasında bir benzerlik bulunmasıdır. Örneğin, dikdörtgen bir boşlukta kare benzeri bir aydınlık yüzey kalmışsa bu ölçüler arasındaki dengeyi ve genel görünüşü olumsuz yönde etkiler. Gölge resme en, boy dışında üçüncü bir boyut (derinlik) kazandırmak için yapılır. Resmin ayrıntılarını kapatan ve genel görünüşe egemen olan bir gölgeleme bu amaca uygun düşmez.
(Şekil 14) de bu kuralı belgeleyen yanlış ve doğru gölgelenmiş iki örnek görülüyor. Soldaki resimde ışık yeri iyi seçilmediğinden komodin yüzü gölge ile kapanmış ve yüzeylerin orantısı bozulmuştur. Sağdaki resimde gölge ile şekil arasında daha dengeli bir uyum vardır.
Şekil. 12 : İçerlek çekmecede gölge durumu.
Şekil. 12 : Dışarlak çekmecede gölge durumu.
Şekil. 14 : Gölgenin şekille uyumu
Şekil. 13: Bir dolabın ön görünüşünün gölgelendirilmesi.
III.VI. DİKEY BİR DEĞNEĞİN GÖLGESİ
Her eşya ışık kaynağından ya doğrudan doğruya veya yansıma suretiyle almış olduğu ışınlar sayesinde üzerinde ve yerde gölgeler meydana getirir. Biz bu konuda öz gölgeden ziyade yere düşen gölgeden söz açacağız. Bir ışık kaynağı ilişkisiyle gölgelerin şekil ve durumları, ışık kaynağının o cisme göre yüksekte, alçakta, sağında veya solunda bulunmasına göre değişir. Örneğin O ışık kaynağı önünde bulunan bir A B değneğinin yere düşen gölgesinin aldığı şekli geometrik bilginize başvurarak çözünüz. O ışık kaynağı K O ışık yönü, SS toprak çizgisidir. (A B burada ışık kaynağına karşı, yakın, uzak, alçak durumlar.) (Şekil 15)
Şekil. 15: Dikey bir değneğin gölgesi.
III.VII. KARENİN GÖLGESİ
Bir karenin gölgesini çerçevelemek gerektiği zaman ışık kaynağından çıkan ışınların yönlerine göre iki kenarını veyahut dört köşesinin gölgesini çerçevelemek kafi gelir. Aşağıdaki örneği inceleyiniz. (Şekil 16)
Şekil. 16: Bir karenin gölgesi.
III.VIII. KÜPÜN GÖLGESİ
Bir küpün yüzü birbiriyle birleşmiş karelerden birleşik olduğu için o karelerin gölgesini bulmak küpün gölgesini meydana çıkarmak demektir. Aşağıdaki örneği inceleyiniz. (Şekil 17)
Şekil. 17: Bir küpün gölgesi.
III.IX. YUVARLAĞIN GÖLGESİ
Işığın geliş yönünü ve cisim üzerindeki etkisini araştırarak gölgenin çerçevesini bulunuz. (Şekil 18)
Şekil. 18-19 : Farklı cisimlerin gölgesi.
KAYNAKÇA
Y.Marçöl, Mimaride Gölge Üzerine
Sadettin Çağlarca, Perspektif Resim ve Gölge Çizimi
Prof. Dr. L.Güner, Perspektif ve Gölge
Kemal DİNÇEL, Zafer Işık, Ağaçişleri Teknik Resmi
Doç. Dr. İ. Hulusi Güngör, Temel Tasarım
Müjgan Şerefhanoğlu, Konutlarda Aydınlatma
