12. EL SANATLARI TEKNOLOJİSİ
A. ALANIN MEVCUT DURUMU VE GELECEĞİ
Günümüzde hızla gelişen teknoloji ve kentleşme, insan yaşamını birçok yönden etkilemektedir. Dünya üzerinde çeşitli kültürlerin yok olmasıyla beraber insanların eski kültürel değerleri de hızla yok olmuştur. Dolayısıyla eski kültürel değerlerin saklanarak korunması oldukça önem kazanmaktadır.
Bir ulusun kültür değerlerini en iyi yansıtan ögeler olan el sanatları, asırlar boyu toplumların sanat anlayışlarını ve yaşam tarzlarını aktarmada etkin bir rol oynamıştır. Aynı zamanda eğitim, bilim, teknik ve diğer alanlardaki gelişme düzeyi ile el sanatlarındaki gelişme düzeyi paralellik göstermektedir.
Dokumacılık konusunda belirleyici etken olan iklim şartları ve ihtiyaçlar, farklı kültürlerde farklı malzemeyle dokumanın yapılmasına neden olmuştur. Dokuma alanında kullanılan malzemeler önceleri dallar ve kamışlardır. Bunların basit bir biçimde örülmesiyle başlayan süreçte, daha sonraki aşamalarda yün, pamuk, tiftik, ipek, keten ve kenevir gibi bükülebilirliği, yumuşaklığı daha fazla olan malzemeler kullanılmıştır.
Anadolu’da yapılan kirkitli dokumalarda motifleri; geometrik desenler, bitki motifleri, stilize edilmiş hayvan figürleri ile kûfi yazılar oluşturur. Bunlar zenginleşerek günümüze kadar gelmiştir. En sık kullanılan motifler; insan, el, eli belinde, koçboynuzu, bereket, saç bağı, pıtrak, göz, im, bukağı, ejder, akrep, canavarayağı, kurtizi, kuş ve sandıktır.
Nakış, dikişin dekoratif bir şekilde yapılmasından doğmuştur ve insanlık tarihi kadar eskidir.
Türk nakışlarının, halk sanatlarımız içinde önemli bir yeri ve köklü bir geçmişi vardır. Türk işleme sanatı çok eski devirlere, Orta Asya’ya dayanır. İlk yapılan işlemeler hakkında fazla bilgi yoktur. Ancak kazılardan çıkan heykellerin üzerindeki elbiselerin işli oluşu, İbrani tarihinde Nuh’un kızının ilk nakışlı kemeri kullandığının anlatılışı bu sanatın köklü bir geçmişi olduğunu anlatmaktadır.
Nakış, zamanla sadece elbiseler üzerinde kalmayıp iç giyimlere, çeşitli eşyalar üzerine de uygulanmıştır.
Kasnağın icat edilmesinden sonra daha ince, zarif işlemeler ve değişik motifler ortaya konmuştur. Bu eserlerden örnekler Fransa, İngiltere, İtalya ve Alman müzelerinde teşhir edilmektedir.
Teknik buluşların hızlandığı 1960 yılından beri çeşitli nakış makineleri ve son yıllarda deseni bilgisayarda hazırlayıp elektrikle çalışan, bir defada dört veya daha fazla motifi aynı anda işleyen bilgisayarlı sanayi nakış makineleri yapılmıştır. Tekstil sektörünün birçok değişik alanına (hazır giyim, ev tekstili, ev aksesuarları, çeyiz vb.) hizmet verdiği için meslek olarak geniş bir alana sahiptir. Teknolojiye bağlı olarak gelişebilen bu meslek dalının, yeniliklere açık olduğu için mevcut durumu ve geleceği güven altındadır. Bu makinelerle işlenen motifler giyim süslemelerine, ev aksesuarlarına, giyim aksesuarlarına, her türlü kumaş ve deri üzerine uygulanmaktadır.
Günümüzde yaşam öylesine hızlıdır ki oturup ince işlemeler yapmak bir yana, çoğu zaman günlük işleri yetiştirmek için dahi büyük çabalar sarf etmek zorunda kalınmaktadır. Makine nakışları kısa sürede yapıldığı ve ucuz olduğu için rağbet görmektedir.
Bugün makine nakışı sanayi hâline gelmiş durumdadır. Bunun yanı sıra elde işlenen nakışlara da büyük değer verilmekte, bu işi meslek edinenler tarafından da yapılmaktadır.
B. ALANIN ALTINDA YER ALAN MESLEKLER
El Dokumacısı
El ve Makine Nakışçısı
Sanayi Nakışçısı
EL DOKUMACISI
Tanımı
İş talimatı doğrultusunda malzemeleri belirleyen, temin eden, tezgâha çözgü ipliklerini takarak dokuma yapan, dokuma üzerindeki hataları tespit eden, kopan iplikleri düğümleyen nitelikli kişidir.
Görevleri
İş organizasyonu yapmak,
Çarpana dokuma yapmak,
Kirkitli dokuma yapmak,
Mekikli dokuma yapmak,
Dokuma iplerini boyamaktır.
Ayrıca haşıllamacı (mezekçi), apreci, boyacı, halı dokuyucu ve tarakçı meslekleri de alanın altında yer almaktadır.
EL VE MAKİNE NAKIŞÇISI
Tanımı
İş talimatı doğrultusunda, desen hazırlayabilen, malzemeleri belirleyen, temin eden, elde ya da makinede, nakış tekniklerini kullanarak çeşitli zemin üzerine işleme yapma bilgi ve becerisine sahip nitelikli kişidir.
Görevleri
İş organizasyonu yapmak,
El nakışları yapmak,
Makine nakışları yapmak,
Nakış tasarımları yapmaktır.
Ayrıca, Çin iğnesi elemanı (makine nakışçısı), beyaz iş elemanı (makine nakışçısı), Maraş işi elemanı (makine nakışçısı), Antep işi elemanı (el nakışçısı), oya elemanı (el nakışçısı), pul boncuk dikim elemanı (el nakışçısı) meslekleri de alanın altında yer almaktadır
SANAYİ NAKIŞCISI
Tanımı
İş talimatı doğrultusunda desen çizebilen, çizdiği deseni bilgisayarda hazırlayabilen, aplike desenini lazer makinesinde kesen, malzemeleri belirleyen, temin eden, sanayi nakış makinesinde işleyen ve kalite kontrolünü yapıp ürüne dönüştürebilen nitelikli kişidir.
Görevleri
İş organizasyonu yapmak,
El nakışları yapmak,
Makine nakışları yapmak,
Bilgisayarda desen hazırlamak,
Sanayi makinesinde nakış yapmak,
Nakışlı ürün tasarımları yapmaktır.
Ayrıca, sanayi nakışçısı, lazer kesim elemanı, makineci (sanayi makinecisi), bilgisayarda desen üretimcisi gibi meslekler de alanın altında yer almaktadır.
C. MESLEK ELEMANLARINDA ARANAN ÖZELLİKLER
El dokuması alanında çalışmak isteyenler;
Ellerini, gözlerini ve ayaklarını eş güdümle kullanabilen,
Ellerini ve parmaklarını ustalıkla kullanabilen,
Zamanı kullanmayı bilen,
Yaratıcı ve estetik değerlendirme gücüne sahip,
Detaylara özen gösteren,
Dikkatli ve sabırlı,
İş birliği yapabilme, grup çalışmasında bulunabilme özelliğine sahip,
Renkleri ayırt edebilen,
Şekiller arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları algılayabilen,
Yeniliklere açık,
Ayakta ve eğilerek çalışabilecek kadar dayanıklı,
Çevreyi korumaya karşı duyarlı,
İş kazalarına karşı önlem alabilen kimseler olmalıdır.
El ve makine nakış alanında çalışmak isteyenler;
Ellerini, gözlerini ve ayaklarını eş güdümle kullanabilen,
Yaratıcı ve estetik değerlendirme gücüne sahip,
Detaylara özen gösteren,
Dikkatli ve sabırlı,
İş birliği yapabilme, grup çalışmasında bulunabilme özelliğine sahip,
Renk bilgisine sahip,
Şekiller arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları algılayabilen,
Yeniliklere açık,
Zamanı iyi kullanan,
Temiz ve düzenli çalışma alışkanlığına sahip,
Pratik çözümler üretebilen,
Farklılıkları algılayabilen,
Mesleğini sevmek ve bu alana gereken ilgi ve özeni gösterebilen,
Araştırma yapabilen,
Pratik çözümler üretebilen,
İş güvenliği konusunda dikkatli,
Mesleki hiyerarşi ve işletme hiyerarşisine uyum sağlayan,
Estetik değerlendirme gücüne sahip kimseler olmalıdır.
Sanayi Nakışı alanında çalışmak isteyenler;
Ellerini, gözlerini ve ayaklarını eş güdümle kullanabilen
Yaratıcı ve estetik değerlendirme gücüne sahip,
Detaylara özen gösteren,
Dikkatli ve sabırlı,
İş birliği yapabilme, grup çalışmasında bulunabilme özelliğine sahip,
Renk bilgisine sahip,
Şekiller arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları algılayabilen,
Yeniliklere açık,
Zamanı iyi kullanan,
Temiz ve düzenli çalışma alışkanlığına sahip,
Pratik çözümler üretebilen,
Farklılıkları algılayabilen,
Mesleğini seven ve bu alana gereken ilgi ve özeni gösteren,
Araştırma yapabilen,
Pratik çözümler üretebilen,
İş güvenliği konusunda dikkatli,
Mesleki hiyerarşi ve işletme hiyerarşisine uyum sağlayan kimseler olmalıdır.
D. ÇALIŞMA ORTAMI VE KOŞULLARI
Dokumacılar, tekstil fabrikalarında, halı üreten fabrikalarda ve dokuma atölyelerinde çalışırlar. Çalışma ortamı gürültülüdür. Ortam lifler nedeniyle tozludur.
Meslekte, bir ürünün olabildiğince aynı kişi tarafından bitirilmesi önem taşımaktadır. El ve makine nakışında, bireylerin el işleri ve tarzları arasında farklılık oluşabileceği için bir ürünü bir kişinin tamamlamasına özellikle dikkat edilmektedir.
Temiz ve aydınlık bir ortamda vardiyalı çalışma, çalışılan işletmenin ölçeğine göre iyi ücret, sosyal güvence, yemek, servis imkânları olabilir.
Sanayi nakışçısı, işletmelerin ölçeklerine göre iki veya üç vardiya olarak, yoğun bir tempo ve sorumluluk alarak çalışılmaktadır. Yemek, servis ve sosyal güvence imkânı vardır.
E. İŞ BULMA İMKÂNLARI
Dokumacılar, dokuma fabrika ve atölyelerinde çalışabilirler. Ülkemizde oldukça gelişmiş olan tekstil sanayisinde bu meslek elemanına ihtiyaç duyulmaktadır.
El ve makine nakışçıları; nakış yapan işletmelerde, moda evlerinde, el nakışı üretimi yapan firmalarda, makine nakışı üretimi yapan atölyelerde, desen çizimi yapan firmalarda veya kendi iş yerlerinde çalışma imkânları vardır.
Teknolojik gelişmeler paralelinde, nakışçılık mesleğinde verimliliğin arttığı gözlenmektedir. Özellikle elde kullanılan makinelerin yerini elektronik makinelerin alması, desen çizimlerinde bilgisayardan yararlanılması, aynı anda 20’ den fazla motifin yapılması ve bir makinede 15’e kadar iğne kullanılabilmesi, makinelerin işleme alanının genişlemesi vb. teknolojik gelişmeler göze çarpmaktadır. Aplikasyon işlemlerinde lazer teknolojisinin kullanımı ve pek çok rengin bir iğne ile uygulanması gibi yenilikler halen deneme aşamasındadır. Küçük ölçekli atölyelerin kapanması ve işletme boyutlarının büyümesi yönünde bir eğilim olduğu görülmektedir. Bu alanda ülkemizdeki makine parkı, dünya sıralamasında en önlerde yer almaktadır. Diğer taraftan bu meslekte edinilen temel bilgi ve becerilerin hazır giyim, mefruşat ve örme alanındaki diğer mesleklerde kullanılabileceği düşünülmektedir.
Nakışçı ve sanayi nakış elemanları için nakışla ilgili imalat yapan bütün işletmelerde, desen üretimi yapan firmalarda, lazerle aplike kesim yapan firmalarda, modaevlerinde, desen çizimi yapan iş yerlerinde, iş bulma imkânı vardır (desenci, müşteri temsilcisi, numuneci, makineci, kalite kontrol, ütücü, işletme sorumlusu, vardiya sorumlusu olarak çalışabilirler).
F. EĞİTİM VE KARİYER İMKÂNLARI
El dokuma dalı mesleki eğitimini tamamlamış olanlar;
Meslek yüksekokullarının (2 yıllık ön lisans);
Halı ve Kilim,
Tekstil Dokuma,
Dokuma,
Halıcılık,
Tekstil Pamuk Pazarlama,
İplikçilik bölümlerine sınavsız geçiş hakkına sahiptir.
Mesleki eğitim fakültelerin (4 yıllık lisans);
Tekstil Öğretmenliği,
Tekstil Dokuma ve Örgü Öğretmenliği bölümlerine devam edebilirler.
El ve makine nakışı, sanayi nakışı, mesleki eğitimini tamamlamış olanlar;
Meslek yüksekokullarının (2 yıllık ön lisans);
El Sanatları
Geleneksel El Sanatları
Halıcılık ve Desinatörlüğü
Halı ve Kilim
Halıcılık
Kuyumculuk ve Takı Tasarımı
Takı Tasarımı ve Süs Taşları İşlemeciliği
Uygulamalı Takı Teknolojisi bölümlerine sınavsız geçiş hakkına sahiptir.
Mesleki eğitim fakültelerin (4 yıllık lisans);
Nakış Öğretmenliği
Çiçek, Örgü, Dokuma Öğretmenliği
Dekoratif Sanatlar Öğretmenliği
Tekstil, Dokuma ve Örgü Öğretmenliği bölümlerini okuyarak alan öğretmeni olabilirler.
Mesleki eğitim merkezleri, çıraklık eğitimi uygulama kapsamına alınan illerde ve meslek dallarında aday çırak, çırak, kalfa ve ustalara eğitim vermek ve çeşitli meslek kursları açmak suretiyle sanayinin ihtiyaç duyduğu nitelikli ara insan gücünü yetiştirmek amacıyla açılan eğitim kurumlarıdır.
Halk eğitimi merkezleri, yaşam boyu öğrenme perspektifi içerisinde her zaman ve her yerde uygulanabilecek yaygın eğitim programları ile her yaş ve düzeyde bireylere eğitim sunmaktadır.
Mesleki eğitim merkezlerinde, El Sanatları Teknolojisi alanında eğitim verilmektedir. Modüler programlarla meslek liseleri arasında paralellik sağlandığından dolayı yatay ve dikey geçişler olabilecektir.
Megep Modülleri
